این اصول برای تمام علوم اعم از انسانی
، فنی مهندسی ، پزشکی ، هنر قابل استفاده است.
مقاله علمی معمولاً در نتیجه پژوهش
منطقی، ژرف و متمرکز نظری، عملی یا مختلط، به کوشش یک یا چند نفر در یک موضوع تازه
و با رویکردی جدید با جهت دستیابی به نتایجی تازه، تهیه و منتشر میگردد. (اعتماد
و همکاران، 1381، ص2) چنین مقاله‌ای در واقع گزارشی است که محقق از یافته های
علمی و نتایج اقدامات پژوهشی خود برای استفاده سایر پژوهشگران، متخصصان و
علاقه‌مندان به دست میدهد.
تهیه گزارش از نتایج مطالعات و
پژوهشهای انجام شده، یکی از مهمترین مراحل پژوهشگری به شمار می‌رود؛ زیرا اگر
پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی خود را در اختیار سایر محققان قرار دهد، پژوهش او
هر اندازه هم که مهم باشد، به پیشرفت علم کمکی نخواهد کرد؛ چون رشد و گسترش هر
عملی از طریق ارائه و به هم پیوستن دانشِ فراهم آمده از سوی فردفرد اندیشمندان آن
علم تحقق مییابد.
همان طور که پژوهشگر پیش از اقدام به
پژوهش، نیازمند توجه و بررسی یافته‌های علمی پژوهشگران قبل از خود است تا بتواند
یافته‌های علمی خود را گسترش بخشد، دیگران نیز باید بتوانند به یافته‌های پژوهشی
او دسترسی پیدا کنند و با استفاده از آنها فعالیت‌های علمی خود را سازمان داده، در
ترمیم و تکمیل آن بکوشند.
از امتیازهای مهم یک مقاله میتوان به
مختصر ومفید بودن، بِروز بودن و جامع بودن آن اشاره کرد؛ زیرا محقق میتواند حاصل
چندین ساله پژوهش خود در یک رساله، پایاننامه، پژوهش، یا حتی یک کتاب را به
اختصار در یک مقاله علمی بیان کند تا پژوهشگران دیگر بتوانند با مطالعه آن مقاله
از کلیات آن آگاهی یابند و در صورت نیاز بیشتر، به اصل آن تحقیقات مراجعه کنند.
بدین منظور، امروزه نشریات گوناگونی در
زمینه‌های مختلف علمی- پژوهشی نشر مییابد و مقالههای به چاپ رسیده در آنها،
اطلاعات فراوانی را در اختیار دانش پژوهان قرار میدهند. لازم است محققان با شیوه
تدوین مقالات علمی آشنا باشند تا بتوانند با استفاده از شیوه های صحیح، با سهولت،
نتایج تحقیقات و مطالعات خود را به صورت مقاله در اختیار علاقه مندان قرار دهند.
نوشتن مقاله مستلزم رعایت اصولی در
ابعاد مختلف محتوایی، ساختاری و نگارشی است.
یکی از مهمترین ابعاد مقاله علمی،
محتوای علمی و ارزشمندیِ کیفی آن است. مقاله باید یافته های مهمی را در دانش بشر
گزارش نماید و دارای پیامی آشکار باشد؛ بنابراین پیش از تهیه مقاله، محقق باید از خود
بپرسد که آیا مطالب او آن‌قدر مهم است که انتشار آن قابل توجیه باشد. آیا دیگران
از آن بهره خواهند برد؟ و آیا نتایج پژوهش او، کار آنها را تحت تأثیر قرار خواهد
داد؟ (هومن، 1378، ص 82). در اینجا به چندین اصل مهم از اصول و معیارهای محتوایی
پژوهش علمی اشاره میگردد که توجه به آنها، قبل از تهیه مقاله به ارتقای کیفیت آن
کمک می نماید.
·
فرایند «تفکر»: تفکر، تلاش برای
معلوم کردن مجهول با استفاده از علوم موجود است. (غرویان، 1368، ص11) بنابراین
اساسیترین محور محتوایی یک پژوهش علمی، آن است که مجهولی را روشن نماید. بر این
اساس، هر پژوهش علمی در پی پاسخ دادن به پرسش هایی است که تاکنون برای مخاطبان
کشف نشده است. از این رو پژوهش علمی همیشه با طرح یک یا چند سئوال آغاز میشود که
محقق در صدد پاسخگویی به آنهاست.
·
منطقی بودن: منطق که راه درست
اندیشیدن (تصور) و صحیح استدلال آوردن (تصدیق) را میآموزاند، (مطهری، 1372، ص 21)
ابزار ضروری یک مقاله علمی است و محقق باید شایستگی لازم را در استدلال آوردن،
تحلیل محتوا و نتیجه گیری داشتهه باشد. قواعد تعریف، طبقه بندی، استنباطهای
قیاسی و استقرایی، روشهای مختلف نمونه برداری و غیره همه از ویژگی های منطقی یک
مقاله علمی است که محقق باید به آنها توجه داشته باشد. (هومن، 1374، ص 19).
·
انسجام و نظامدار بودن: مرتبط بودن اجزای مختلف مقاله با همدیگر، همچنین متناسب بودن آنها با
عنوان مقاله و ارتباط عناوین فرعی با همدیگر، از جمله مواردی است که به تحقیق،
یکپارچگی و انسجام می‌بخشد. بر این اساس، محقق بایدد عناوین فرعی مقاله خود را با
نظمی منطقی از یکدیگر مجزا کرده، ارتباط بخشها را مشخص نماید.
·
تراکمی بودن: از آنجا که هدف
پژوهش پاسخ به سئوال هایی است که تا آن زمان دست کم از نظر محقق، پاسخی منطقی برای
آن وجود نداشته است، هر پژوهش علمی باید از یک سو به منظور کشف دانش جدید، و از
سوی دیگر، برایی تکمیل دانش، صورت پذیرد. بنابراین هدف اصلی یک مقاله، کشف یا
تکمیل دانش بشری است، نه تکرار دوباره آن با عبارات مختلف. (هومن، 1374، ص 20).
·
تناسب موضوع با نیازهای فعلی جامعه علمی: هر پژوهش علمی باید نیازهای اساسی جامعه علمی خود را در نظر گرفته،
در صدد حل آن مسایل برآید؛ بنابراین از طرح موضوعاتی که از اولویت تحقیقی برخوردار
نیستند و جامعه علمی، بدانهاا نیاز ندارد، باید احتراز نمود.
·
خلاقیت و نوآوری: هر تحقیق علمی زمانی
میتواند در ارتقای سطح دانش، موفق و موثر باشد که از فکری بدیع و خلّاق برخوردار
باشد. مقالاتی که به جمع آوری صِرف بسنده می‌کنند، نمیتوانند سهم عمده ای در
پیشرفت دانش بشری داشتهه باشند.
·
توضیح مطلب در حدّ ضرورت: از جمله مواردی که محقق در گزارش نویسی پژوهش خود (مقاله) باید بدان
توجه کند، پرهیز از حاشیه روی و زیاده گوییِ افراطی است؛ همچنان که خلاصه گویی
نباید به حدّی باشد که به ابهام و ایهام منجرر شود؛ بر این اساس محقق باید به حدّی
مطالب را تبیین کند که مقصود وی برای خواننده، روشن شود.
·
متناسب بودن با نظریه ها: هر رشته علمی، متشکل از نظریه ها و قوانینی است که مورد اتفاق
صاحبنظران آن فن است. یافته های به دست
آمده در تحقیقات میدانی یا توصیفی نباید با قوانین کلی آن رشته تخصصی منافات داشته
باشد.
·
اجتناب از کلی گویی: هدف نهایی علم،
صورتبندی یک «نظریه»(3) و «تبیین کردن»(4) یکی از اصول مهم نظریه است. (دلاور،
1371، ص 33) از این رو محقق باید بتواند مباحث علمی خود را به روشنی توضیح دهد و
با زبان گویا آن را تبیین و ازز کلی گویی اجتناب نماید.
·
گزارش روش شناسی تحقیق: «تحقیق»(5) فرایندی است که از طریق آن میتوان درباره ناشناخته ها
به جست و جو پرداخت و از آن، شناخت لازم را کسب کرد. در این فرایند چگونگی گردآوری
شواهد و تبدیل آنها به یافته هاا «روششناسی»(6) نامیده میشود. این سئوال که
چگونه داده ها باید گردآوری شود و مورد تفسیر قرار گیرد، به طوری که ابهام حاصل
از آنها به حداقل ممکن کاهش یابد؟» از موارد مهم تحقیق علمی است. (سرمد و همکاران،
1379، ص 22). یک تحقیق علمی زمانی میتواند مطالب خود را به اثبات برساند که از
روش گردآوری مناسبی برخوردار، و آن روشها در مقاله به خوبی بیان شده باشد.
· ساختار مقاله علمی
نوشتن مقاله مستلزم داشتن طرحی مدوَّن
است. در گزارش یک تحقیق نه تنها باید ارزش‌های محتوایی را مراعات کرد، بلکه باید
از ساختار روشمندی نیز پیروی کرد. امروزه تحقیقات فراوانی انجام میشود، اما تنها
بخش کوچکی از آنها در مقالات منتشر میگردد. یکی از دلایل آن، عدم مهارت محقق در
تهیه و تدوین ساختاری مقاله علمی است.
ساختار مقاله و تهیه گزارش از یک پژوهش
علمی، با توجه به روش به کار گرفته شده در پژوهش، متفاوت است. دانشمندان در یک
تقسیم بندی کلی، روشهای استفاده شده در علوم را به دو دسته تقسیم می‌کنند.
روشهای کمی که در آنها از دادههای
کمّی در تحقیق استفاده میشود (تحقیقات میدانی) و روشهای کیفی که در آنها از
دادههای کیفی (تحقیقات کتابخانهای) استفاده میشود.(سرمد و همکاران، 1379، ص 78).
مراحل گزارش یک پژوهش (مقاله) با توجه
به روش اتخاذ شده در تحقیق، با تفاوت هایی بیان میگردد.
به دلیل یکسان بودن هر دو روش در مراحل
مقدماتی، و برای پرهیز از تکرار در اینجا مراحل مقدماتی را به صورت مجزا میآوریم.
·
مراحل مقدماتی گزارش پژوهشی
موضوع یا عنوان مقاله
عنوان، مفهوم اصلی مقاله را نشان
میدهد و باید به طور خلاصه، مضمون اصلی پژوهش را نشان دهد.
عنوان مقاله باید جذاب باشد، یعنی به
گونهای انتخاب شود که نظر خوانندگان را که معمولاً ابتدا فهرست عناوین مندرج در
یک مجله علمی را میخوانند به خود جلب نماید. همچنین عنوان باید کوتاه و گویا و
تنها بیانگر متغیرهای اصلی پژوهش باشد. تعداد کلمات در عنوان را حداکثر دوازده
واژه بیان کردهاند. (سیف، 1375، ص 12).
نام مؤلف یا مؤلفان و سازمان وابسته
بعد از عنوان پژوهش، نام مؤلف یا
مؤلفان ذکر میشود و در سطر زیر آن، نام دانشگاه یا مؤسسه که هر یک از مؤلفان در
آن مشغول به کارند، می‌آید. اگر پژوهش به وسیله دو یا چند نفر انجام بگیرد و همه
آنها به یک دانشگاه یا مؤسسه وابسته باشند، نام مؤسسه یک‌بار، آن هم به دنبال نام
مؤلفان ذکر میشود. اما اگر هر یک از مؤلفان به سازمان خاصی وابسته باشند، باید
بعد از نام هر یک از آنان، بلافاصله نام مؤسسهای که به آن وابستهاند، ذکر شود.
ترتیب قرار گرفتن نام مؤلفان به دنبال یکدیگر، معمولاً متناسب با میزان مشارکت
آنان در انجام پژوهش است؛ اما اگر میزان مشارکت همه افراد در اجرای پژوهش یکسان
باشد، اسامی آنان به ترتیب حروف الفبا در دنبال هم قرار می‌گیرد. (هومن، 1378، ص
84).
چکیده
چکیده، خلاصه جامعی از محتوای یک گزارش
پژوهشی است که همه مراحل و اجرای اصلی پژوهش را در خود دارد. هدفها، پرسشها،
روشها، یافتهها و نتایج پژوهش، به اختصار، در چکیده آورده میشود. در متنِ چکیده
باید از ذکر هرگونه توضیح اضافی خودداری شود. مطالب چکیده باید فقط به صورت گزارش
(بدون ارزشیابی و نقد) از زبان خود پژوهشگر (نه نقل قول) به صورت فعل ماضی تهیه
شود.
چکیده در حقیقت بخشی کامل، جامع و
مستقل از اصل گزارش در نظر گرفته میشود و نباید پیش از انجام گزارش، پژوهش تهیه
شود. طول چکیده برای مقاله، بستگی به روشهای خاص هر مجله دارد و معمولاً بین صد
تا 150کلمه پیشنهاد شده است.
واژگان کلیدی
معمولاً در انتهای چکیده، واژگان کلیدی
پژوهش را بیان می‌کنند تا به خواننده کمک کنند، پس از خواندن چکیده و آشنایی اجمالی
با روند تحقیق، بفهمد چه مفاهیم و موضوعاتی در این مقاله مورد توجه قرار گرفته
است. معمولاً با توجه به حجم و محتوای مقاله، پنج تا هفت واژه کلیدی در هر مقاله
بیان میشود. (سرمد، 1379، ص 321).
· ساختار مقاله مبتنی بر پژوهش میدانی
روشها و اصول کلی ناظر بر گزارش
فعالیت پژوهشی شاخههای علوم، تقریبا به طور خاصی به کار می‌روند که همگی متکی بر
«روش علمی»(9) است. انجمن روان شناسان (APA) به منظور تسهیل در
امر انتقال روش نتایج پژوهش، الگوی استاندارد شدهای را در اختیار مؤلفان قرار
داده تا در موقع تهیه گزارش پژوهشی خود، آن اصول را به کار گیرند و تقریبا همه
مجلههای معتبر علوم انسانی در تهیه و تنظیم نوشته‌های پژوهش خود از آنها پیروی
می‌کنند. (هومن،1378،ص 10) که در زیر به اختصار به مراحل آن اشاره میگردد.
مقدمه
هر مقاله علمی با یک مقدمه شروع میشود
و آن، خلاصهای از فصل اول و دوم پایان نامهها و رسالههاست که به طور مختصر به
بیان کلیات تحقیق و بررسی مختصری از پیشینه آن می‌پردازد؛ بنابراین در مقدمه مقاله
مسئله تحقیق و ضرورت انجام آن و اهداف آن از نظر بنیادی و کاربردی به صورت مختصر
بیان میگردد و سپس به بررسی سوابق پژوهشی که به طور مستقیم به موضوع تحقیق مرتبط
است، پرداخته میشود. مقدمه باید یک منطق اساسی را در تحقیق بیان کند و به خواننده
نشان دهد که چرا این تحقیق ادامه منطقی گزارشهای پیشین است. در این بخش پس از نتیجهگیری
از پژوهشهای بررسی شده، محقق باید پرسشهای پژوهش خود را به صورت استفهامی بیان
کرده و به تعریف متغیرهای تحقیق به صورت عملیاتی بپردازد. (هومن، 1378، ص 87).
روش
هدف اساسی از بیان روش آن است که به
گونهای دقیق، چگونگی انجام پژوهش، گزارش گردد تا خواننده بتواند آن را تکرار
نماید و همچنین درباره اعتبار نتایج داوری کند؛ بنابراین مؤلف باید همه مراحل
اجرا، از جمله آزمودنیها، ابزارهای پژوهش، طرح پژوهش، روش اجرا و روش تحلیل
دادهها را بیان کند.
نتایج
در این بخش، توصیف کلامیِ مختصر و
مفیدی از آنچه به دست آمدهاست، ارائه میشود. این توصیف کلامی با اطلاعات آماری
مورد استفاده، کامل میشود و بهترین روش آن است که دادهها از طریق شکل و نمودار
یا جدول، نمایش داده شوند. ساختار بخش نتایج، معمولاً مبتنی بر ترتیب منطقی
پرسشها یا فرضیهها و نیز وابسته به تأیید شده بودن یا تأیید نشده بودن
فرضیههاست. ترتیب بیان نتایج نیز یا برحسب ترتیب تنطیم سؤالها یا فرضیههای
آنهااست، (سیف، 1375، ص 30) یا برحسب اهمیت آنها. روش متداولِ بیان نتایج، آن است
که ابتدا مهمترین و جالبترین یافتهها و سپس به ترتیب، یافته‌های کم اهمیتتر
ارائه میشود. (هومن، 1378، ص 90).
·
ساختار مقاله مبتنی بر پژوهش توصیفی
اصول به کارگرفته شده در پژوهشهای
توصیفی باتوجه به روشهای به کارگرفته شده، با اصول پژوهشهای میدانی، مقداری
متفاوت است. هر چند این اصول ممکن است با توجه به موضوعهای مختلف تحقیقی و
رشتههای مختلف، تغییر نماید، ساختار کلیای که تقریبا همه پژوهشهای توصیفی باید
در قالب آن درآیند، به شرح زیر است.
مقدمه
آنچه در مقدمه یک مقاله تحقیق
کتابخانهای قرارمیگیرد - همانند تحقیفات میدانی - کلیاتی است که محقق باید قبل
از شروع بحث، آن را برای خواننده روشن نماید؛ مانند تعریف و بیان مسئله تحقیق،
تبیین ضرورت انجام آن و اهدافی که این تحقیق به دنبال دارد. همچنین محقق باید
خلاصهای از سابقه بحث را - که به طور مستقیم مرتبط با موضوع است - بیان کند و در
نهایت توضیح دهد که این مقاله به دنبال کشف یا به دستآوردن چه مسئله‌ای است؛ به
عبارتی، مجهولات یا سؤالهای مورد نظر چیست که این مقاله درصدد بیان آنهااست.
طرح بحث (متن)
در این بخش، مؤلف وارد اصل مسئله
میشود. در اینجا باید با توجه به موضوعی که مقاله در پی تحقیق آن است، عناوین
فرعیتر از هم متمایز گردند. محقق در تبیین این قسمت از بحث، باید اصول مهم قواعد
محتوایی مقاله را مورد توجه قراردهد و سعی کند آنها را مراعات نماید؛ اصولی مانند:
منطقی و مستدل بودن، منظم و منسجمبودن، تناسب بحث با عنوان اصلی، ارتباط منطقی
بین عناوین فرعیتر در مسئله، خلاقیت و نوآوری در محتوا، اجتناب از کلیگویی،
مستندبودن بحث به نظریه‌های علمی و دینی، جلوگیری از حاشیهروی افراطی که به
انحراف بحث از مسیر اصلی می‌انجامد و موجب خستگی خواننده میشود و همچنین پرهیز از
خلاصهگویی و موجزگویی تفریطی که به ابهام در فهم می‌انجامد، رعایت امانت حقوق
مؤلفان، اجتناب از استناددادن به صورت افراطی، توجهداشتن به ابعاد مختلف مسئله و
امثال اینها.
نتیجه گیری
در این قسمت محقق باید به نتیجه معقول،
منطقی و مستدل برسد. نداشتن تعصب و سوگیری غیرمنصفانه در نتیجهگیری، ارتباطدادن
نتایج با مباحث مطرح شده در پیشینه، ارائه راهبردها و پیشنهادهایی برای تحقیقات
آینده، مشخصکردن نقش نتایج در پیشبرد علوم بنیادی و کاربردی و امثال آن، از جمله
مواردی است که محقق باید به آنهاتوجه داشته باشد.
· ارجاعات
اعتبار یک گزارش پژوهشی علاوه بر صحت و
دقت دادهها و استدلال حاصل از آنها، به منابع و مراجعی است که از اطلاعات آنها در
پژوهش استفاده شده است. ارجاعات از موارد مهم ساختار یک مقاله علمی است، به وسیله
آن، چگونگی استفاده از اندیشه‌های دیگران را به خواننده معرفی مینماید. در این
قسمت به دو بحث مهم ارجاعات اشاره میشود که یکی شیوه ارجاع دادن در متن است و
دیگری شیوه ذکر منابع در پایان مقاله.
ارجاعات در متن
نخستین چیزی که درباره استناددادن در متن
باید مشخص بشود، این است که: چه چیزی باید مستند گردد؟ مک برنی(23) (1990) موارد
استنادآوردن را به شرح زیر بیان داشته است:
·
باید اندیشههایی را که به دیگران تعلق دارند، مشخص کرد و با ذکر
مأخذ نشان داد که از آنِ چه کسانی میباشند (امانتداری)؛
·
هر زمان که افکار و اندیشههایی با چهارچوب فکری کسان دیگری همخوانی
دارند، موارد را باید با ذکر منبع مشخص کرد؛
·
هر زمان که نظریه، روش یا دادهای موردبحث قرار می‌گیرد، منبع آن را
باید ذکرکرد تا اگر خواننده خواست اطلاعات بیشتری درباره آن کسب کند، بتواند به آن
مراجعه کند؛
·
باید نقل قولهایی را که از یک متن به صورت مستقیم و بدون دخل و
تصرف، داخل گیومه آورده میشود، مستند ساخت. (مک برنی 1990، به نقل از سیف، 1375،
ص 39).
بنابراین اطلاعاتی که برای خوانندگان،
اطلاعات عمومی به حساب می‌آیند، لازم نیست مستند شوند. نویسنده، تنها در صورتی
میتواند به آثار خود ارجاع، دهد که این ارجاع برای مطالعه بیشتر باشد و نقل از
خود، معنا ندارد. همچنین در استنادکردن، حتیالامکان باید به منبع مستقیم یا ترجمه
آن استناد کرد. تنها زمانی به منابع دیگران استناد میشود که محقق دسترسی مستقیم
به اصل اثر را نداشته باشد که در آن صورت باید مشخص کرد که آن مطلب از یک منبع دست
دوم گرفته شده است. (سیف، 1375، ص 40).
شیوه ارجاع در متن
هرگاه در متنِ مقاله مطلبی از یک کتاب
یا مجله یا.. به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، نقل شود، باید پس از بیان مطلب، آن را
مستند ساخت. این مستندسازی شیوههای مختلفی دارد که در اینجا به بخشهایی از آن
اشاره میشود.
در استناد، نام مؤلف و صاحب اثر، بدون
القاب «آقا»، «خانم»، «استاد»، «دکتر»، «پروفسور»،آورده میشود، مگر در جایی که
لقب جزو نام مشخص شده باشد(24)، مانند خواجه نصیرالدین طوسی. (دهنوی، 1377، ص 89).
یک اثر با یک مؤلف:
پس از آوردن متن، داخل پرانتز: نام
مؤلف، تاریخ انتشار، شماره صفحه به ترتیب می‌آید و پس از آن، نقطه آورده میشود؛
مانند: (منطقی، 1382، ص 27).
یک اثر با بیش از یک مؤلف:
اگر تألیف دارای دو یا سه مؤلف باشد،
نام آنها به ترتیب ذکر شده در اثر، به همراه سال انتشار و شماره صفحه می‌آید؛ ولی
در آثار با بیش از سه مؤلف، نام اولین مؤلف ذکر میشود و به دنبال آن عبارتِ «و
همکاران» و سپس سال انتشار و شماره صفحه می‌آید؛ مانند: (سرمد، بازرگان و حجازی،
1379، ص 50) یا (نوربخش و همکاران، 1346، ص 75).
آثار با نام سازمانها و نهادها:
در صورتی که آثار به نام شرکتها،
انجمنها، مؤسسات، ادارات و مانند اینها انتشار یابند، در استنادکردن، به جای نام
مؤلف، نام سازمان می‌آید؛ مانند: (فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، 1382، ص 34).
دو یا چند اثر یک مؤلف:
هرگاه به دو یا چند اثر مهم اشاره شود،
همه آنها در داخل پرانتز، و به ترتیب تاریخ نشر پشت سرهم می‌آیند؛ مانند: (والاس،
1980، ص 15؛ 1988، ص 27؛ 1990، ص 5). و اگر چند اثر یک مؤلف در یک سال منتشر شده
باشد، آثار مختلف او با حروف الفبا از هم متمایز میگردند؛ مانند: (احمدی،
1365الف، ص22؛ 1365ب، ص 16).
زیرنویس (پاورقی) توضیحی
توضیحات اضافی، یا توضیح اصطلاحاتی را
که نویسنده برای حفظ انسجام متن نمی‌تواند آن را در متن بیاورد، میتوان در زیر
صفحه با مشخصکردن شماره آنها بیان کرد. نکته قابل توجه اینکه، این توضیحات باید
حتیالامکان خلاصه ذکر شوند و نباید تکرار مطالب متن باشند.
در ترجمه متون توضیحاتی که مؤلف در
زیرنویس آورده، باید عینا ترجمه شود و در صورتی که مترجم برای بیان اصطلاح یا
تبیین مطلبی توضیحی را ضروری ببیند، میتواند آن را در پاورقی ذکرکند و در جلوی آن
لفظ «مترجم» را -برای متمایز ساختن آن از توضیحات
معادلها
کلمههای بیگانه در داخل متن حتما باید
به فارسی نوشته شود و صورت خارجی آنها در پاورقی ذکر گردد و این، منحصر به
اصطلاحات تخصصی یا اسامی اشخاص است. چنانچه در موارد خاصی لازم باشد که صورت خارجی
آنها در داخل متن بیاید، باید آنها را مقابل صورت فارسی در داخل پرانتز نوشت.
(غلامحسینزاده، 1372، ص 17).
نکته قابلتوجه در استناد دادن
معادلها این است که اولاً در هر متن یا مقاله یا کتاب، فقط یک بار معادل انگلیسی
آنها آورده میشود؛ ثانیا معادلهای بکار گرفته شده باید یکنواخت باشند. و در صورت
آوردن معادلهای دیگر، مثل فرانسه، آلمانی، و... باید، در متن توضیحی درباره آن
داده شود. در نوشتن اسامی اشخاص، ابتدا نام بزرگ، سپس حرف اول نام کوچک او با حروف
بزرگ نوشته میشود مانند C،Jung .
ارجاع در منابع
محقق باید در پایان مقاله فهرستی از
منابع و مراجعی که در متن به آنها استناد کرده است، به ترتیب حروف الفبای نام
خانوادگی در منابع فارسی (عربی یا انگلیسی در صورت استفاده) بیاورد. مقصود از
فهرست منابع، به دست دادنِ صورت دقیق و کامل همه مراجعی است که در متن مقاله به
آنها استناد شدهاست. هدف از ارائه این فهرست، نشان دادن میزان تلاش پژوهشگر در
بررسی و استفاده از منابع گوناگون، احترام به حقوق سایر نویسندگان و مؤلفان و نیز
راحتی دستیابی خواننده به منابع موردنظر است؛ علاوه براینکه تمامی مراجع و مآخذی
که در متن به آنها استناد شده، باید در فهرست منابع آورده شود، پس در بخش منابع،
فقط منابعی آورده میشود که در متن به آنها استناد شده است.
در ذکر هر منبع، حداقل پنج دسته
اطلاعات، ضروری به نظر میرسند که در همه ارجاعات مشترکاند:
1. نام مؤلف یا مؤلفان؛ 2. تاریخ انتشار
اثر؛ 3.عنوان اثر؛ 4. نام شهر(ایالت)؛ 5. نام ناشر.
جداسازی این اطلاعات از هم با نقطه (.)
و جداسازی اجزای مختلف هر یک از آنها با ویرگول (،) صورت می‌گیرد.
ارجاع کتاب در منابع
·
در ارجاع کتاب با یک مؤلف، اطلاعات ضروری ذکر شده در بالا ذکر
میشود، در صورتی که اثر تجدیدچاپ شدهباشد، پس از عنوانِ کتاب، شماره چاپ آن
می‌آید.
در ارجاعات انگلیسی در صورتی که چاپ
جدید مجددا ویرایش شدهباشد، علامتِ ایدی (ed) با شماره ویرایش(25) آن، داخل پرانتز آورده میشود، مانند:
.Wadsworth:CA،Belmont.An
introduction to the history of psychology (2nded).(1993) .R .B،Hergenhahn
·
در ارجاع منابع دارای دو مؤلف یا بیشتر، اسامی مؤلفان به ترتیبِ نامِ
ذکرشده در کتاب، ذکر میشود و بین نامخانوادگی و نام آنها ویرگول و بین اسامی
مؤلفان نقطه ویرگول (؛) می‌آید؛ مانند:
سرمد،زهره؛ بازرگان،عباس و حجازی،
زهره(1379). روشهای تحقیق در علوم رفتاری (چاپ سوم). تهران: نشر آگاه.
·
در معرفی کتاب‌های ترجمه شده، پس از ذکر نام مؤلف و تاریخ اثر، نام
مترجم و تاریخ انتشار ترجمه ذکر میشود. در آثاری که تاریخ نشرشان مشخص نیست، داخل
پرانتز به جای تاریخ نشر، علامت سؤال (؟) می‌آید؛ مانند:
صدرالدین شیرازی، محمد(1375). شواهد
الربوبیه، ترجمه جواد مصلح. چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.
·
در معرفی کتابهایی که با عنوان سازمانها یا نهادها منتشر شده‌اند،
به جای نام اشخاص، نام مراکز ذکر می‌شوند: مرکز اسناد و مدارک علمی، وزارت آموزش و
پرورش، (1362). واژهنامه آموزش و پرورش: فارسی - انگلیسی، انگلیسی - فارسی.
تهران. نشر مؤلف.
·
کتابهایی که به جای مؤلف، ویراستاری یا به صورت مجموعه مقالاتی بوده
که به وسیله افراد مختلف نوشته شدهاست؛ اما یک یا چند نفر آنها را گردآوری
کردهاند، بدین صورت می‌آیند:
شفیعآبادی، عبداللّه (گردآورنده)،
(1374). مجموعه مقالات اولین سمینار راهنمایی و مشاوره. تهران. انتشارات دانشگاه
علامه طباطبایی.
ارجاع مقاله در منابع
برای ارجاع به مقالههایی که در
مجلههای علمی-تخصصی به چاپ میرسند، ابتدا نام مؤلف یا مؤلفان، پس از آن، تاریخ
انتشار اثر، بعد عنوان مقاله، و به دنبال آن، نام مجله و شماره آن ذکر میشود، سپس
شماره صفحات آن مقاله در آن مجله با حروف مخفف صص در فارسی و pp در انگلیسی آورده میشود.
ارجاع پایاننامه و رساله در منابع
در ارجاع رسالهها و پایاننامهها، پس
از ذکر عنوان، باید ذکرشود که آن منبع پایاننامه کارشناسی ارشد یا رساله دکترا و
به صورت چاپ نشده، است؛ سپس باید نام دانشگاهی را که مؤلف در آن فارغالتحصیل
شدهاست، آورد:
ایزدپناه، عباس (1371). مبانی معرفتی
مشّاء و اهل عرفان، پایاننامه کارشناسی ارشد، چاپ نشده دانشگاه قم.
ارجاع از یک روزنامه در منابع
در معرفی مقالههایی که در خبرنامهها
و روزنامه‌ها به چاپ می‌رسد، یا استنادهایی که از متن سخنرانی اشخاص در یک روزنامه
آورده میشود، همانند ارجاع مقاله در مجله، تمام اطلاعات ضروری را آورده سپس سال
انتشار، روز و ماه، نام روزنامه و شماره صفحه را ذکر میکند. مانند:
محقق کجیدی، محمدکاظم (1375، 21مهر)،
موانع ساختاری توسعه بخش کشاورزی، روزنامه کیهان، ص6.
ارجاع فرهنگنامه و دائرهالمعارف در منابع
در ارجاع دائرهالمعارفها نام سرپرست
آورده شده و سپس بقیه اطلاعات ضروری، همانند کتاب به ترتیب می‌آید؛ مانند:
بجنوردی، سیدکاظم و همکاران (1377)،
دائرهالمعارف بزرگ اسلامی (چاپ دوم)، تهران: مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی.
ارجاع کنفرانسها، سمینارها و گزارشها
ارائه گزارش از همایشها و سمینارها
باید به شکل زیر بیان گردد: (سلطانی، 1363، ص19).
همایش بینالمللی نقش دین در بهداشت و
روان (1380). چکیده مقالات اولین همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روان، تهران:
دانشگاه علوم پزشکی ایران.
نقل منابع الکترونیکی (اینترنت)
امروزه نقل از منابع اینترنتی یکی از
منابع ارجاع است که در ذکر آن، اطلاعات ضروری به ترتیب زیر بیان میگردد (ترابیان،
1987، ترجمه قنبری، 1380).
بارلو، جان پی (1996). درخت یوشع
میلرزد، در مجله CORE (روی خط اینترنت)،
ج8، ش 1، (1992)، نقل شده تاریخ 25 مارس 1996، قابل دسترسی در:
Corel.08.g2.:pub/Zines/CORE-Zine File:Ptp.etext.org Directory
درخشش صفحات تاریخ، مدیون تاریخ‌سازانی است که در یک لحظه‌ی حساس به نقش‌آفرینی خطیر خود پی‌بردند و به بهترین شکل آن را ایفا کردند. برخی نقش‌آفرینی‌ها بدیل‌پذیر هستند و برخی بی‌بدیل. عمار یاسر یکی از بی‌بدیل‌های تاریخ اسلام است؛ کسی که پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، شهادت او را به دست قوم سرکش پیش‌بینی کرد. وقتی او با فضای غبارآلود جنگ صفین روبه‌رو شد، پایش نلغزید، تمام‌قد در برابر شبهات ایستاد و جان خویش را در ازای این ایستادگی از دست داد. نهم صفر، سالروز شهادت این صحابی پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در جنگ صفین است. دکتر محمدحسین رجبی دوانی، کارشناس و پژوهشگر تاریخ اسلام به بررسی نقش تاریخی عمار بن یاسر در تحولات صدر اسلام می‌پردازد.
برگزاری نما
