بــا گســترش رســانه هــای جدید امــروزه بشــر در معــرض بمبــاران پر حجم انــواع تولیــدات رســانه هــای داخلــی و خارجــی قــرار دارد. انتشــار هــزاران پیــام اعــم از خبــر و تولیــدات رســانه ای در فضــای حقیقــی و مجــازی توســط رســانه هــای متعــدد، بــی دلیــل صــورت نمــی گیــرد. چــرا کــه در دنیــای ارتباطــات اساســا هیــچ پیامــی خنثــی نیســت و هــر رســانه ای در توزیــع پیــام خــود دنبــال تحقــق اهــداف و جهــت گیریهــای خــاص خــود اســت. گاه ایــن اهــداف و جهــت گیریهــا بــه نحــوی در فرآیندتولیــد و توزیع پیــام قابــل مشــاهده هســت. شــناخت عقبــه فکــری رســانه هــا بــه مــا کمــک مــی کنــد تــا بتوانیــم نگاهــی بــه مــاورای تولیــدات آنهــا داشــته باشــیم وتســلیم محــض رســانه هــا نشــویم.
بــه عنــوان مثــال زمانــی کــه بخواهیــم جهــت گیــری رســانه هــای خبــری را تشــخیص بدهیــم یکــی از راههــای ممکــن رصــد تمامــی رســانه هــای اصلــی در پوشــش یــک واقعــه مهــم اســت مثــلا نحــوه پوشــش حملــه اخیــر اســراییلی هــا بــه غــزه و یــا حمــلات اخیــر داعــش و تکفیــری هــا و بعثیهــا بــه برخــی شــهرهای عــراق در رســانه هــای مختلــف بــا هــم متفــاوت و حتــی متعــارض بــوده اســت بــه گونــه ای کــه مــا شــاهد دو جبهــه کامــلا مخالــف یکدیگــر هســتیم. در یــک طــرف رســانه هــا و شــبکه هــای غربــی و برخــی رســانه هــای عربــی قــرار دارنــد کــه در واقــع بــه نحــوی بــه توجیــه حمــلات صهیونیســتها پرداختنــد و در مقابــل آنهــا رســانه هــای جمهــوری اســلامی ایــران و رســانه هــای محــور مقاومــت قــرار دارنــد کــه در واقــع بــا افشــاگری هــای خودشــان بــه تبییــن ابعــاد آن جنایــت مــی پردازنــد. بــر این اســاس برای تشــخیص صحت و ســقم اخبــار و تحلیلهــا و همچنین جهــت گیــری رســانه هــای منطقــه و جهــان بایســتی بــا گرایشــات و عقبه فکــری آنها آشــنا بشــویم.
برای شروع بحث لازم است که ابتدا چند مقدمه را بیان کنیم.
مقدمــه اول اینکــه اســتعمار اساســا پدیــده ای تاریخــی اســت کــه در مــدت نزدیــک بــه پنج قرن در بســیاری از کشــورهای آســیایی، افریقایــی و امریکای لاتیــن ســلطه داشــته اســت. نفــوذ کشــورهای اســتعمارگر در کشــورهای تحــت ســلطه بــه اشــکال گوناگــون سیاســی، اقتصــادی و فرهنگــی صــورت گرفتــه اســت. بــر همیــن اســاس، مــی توانیــم اســتعمار را بــه ســه دوره تقســیم کنیــم:
- دوره استعمار کهن یا استعمار قدیم
- دوره استعمار نو یا استعمار جدید
- استعمار فرانو
1) استعمار کهن
در ایــن دوره اســتعمارگران حضــور فیزیکــی در کشــورهای دیگــر داشــتند و عــلاوه بــر اشــغال ســرزمین، بــر آن کشــورها اعمــال حاکمیــت مــی کردنــد و منابــع ســرزمین هــای آنهــا را بــه تــاراج میبردنــد. در ایــن نــوع اســتعمار قــدرت نظامی حــرف اول را می زنــد و تهدیدهــا از نــوع تهدیــد ســخت اســت. بود. لشگرکشــی و کشــتار موجــه جلــوه مــی کنــد و کشــتار بیشــتر دلیــل قــدرت بیشــتر اســت. ایــن دوره اســتعمار برای اســتعمارگران هزینــه زیــادی را در بــر داشــت. آنهــا بایــد بــه طــور مســتقیم ســرزمین ها را فتــح مــی کردنــد. ســعی مــی کردنــد از ابزارهای رســانه ای ماننــد روزنامــه کــه در آن زمــان بــه واســطه پدیــد آمــدن صنعــت چــاپ شــکل گرفتــه بــود، اســتفاده وافــی و کافــی را ببرنــد. بــه عنــوان مثــال، ناپلئــون پیــش از حملــه بــه مصــر، بــرای مصــری هــا روزنامــه ای منتشــر کــرد و ســعی کــرد افــکار عمومــی مصــری هــا را از طریــق آن روزنامــه، مخاطــب قــرار دهــد و یا نمــود یــا رویتــر، مؤســس خبرگــزاری رویتــر، امتیــاز خریــد و فــروش توتــون و تنباکــو را از ناصرالدیــن شــاه گرفــت). در ایــن دوره مهمترین اســتعمارگران عبــارت بودنــد از انگلیــس و فرانســه و روســیه.
2) استعمار نو
یعنــی بعــد از جنــگ جهانــی اول تــا ،پــس از آن اســتعمار نــو شــروع شــد کــه تشــکیل ســازمان ملــل و جنــگ جهانــی دوم را داشــتیم. آنجــا بــه دلیــل حساســیت مــردم کشــورها نســبت بــه حاکمیــت و ســیطره بیگانــگان، شــاهدیم کــه انقلاب هــای متعــدد شــکل گرفــت. جریــان اســتعمارزدایی و مبــارزه بــرای کســب اســتقلال سیاســی بــه شــدت گســترش پیــدا مــی کنــد و بدیــن ترتیــب دوران اســتعمار کهنــه به ســر مــی آیــد و کشــورهای زیــادی بــه اســتقلال دســت پیــدا مــی کننــد. در دوره اســتعمار نــو، اســتعمارگران بــه صــورت غیر مســتقیم و بــا ایجــاد حکومتهــای وابســته بــه خودشــان و بــا عقــد قراردادهــای یــک طرفــه، منابع دیگــر کشــورها را بــه غــارت مــی بردنــد. وقــوع دو جنــگ جهانــی اول و دوم موجــب افــول قــدرت اروپــا و انتقــال مرکــز ثقــل قــدرت جهــان مــی شــود و در پایــان مــا شــاهد هســتیم کــه نظــام دو قطبی بین المللی شــکل مــی گیــرد و در یــک طــرف ایــالات متحــده آمریــکا قــرار دارد و در طــرف دیگــر اتحــاد جماهیــر شــوروی ســابق.
ایــن دوره از اســتعمار ادامــه پیــدا مــی کنــد تــا زمانــی کــه پیــروزی انقلاب اسلامی در ایــران شــکل مــی گیــرد، در واقــع پیــروزی انقلاب مــا بــه همــراه فروپاشــی اتحــاد جماهیــر شــوروی ســابق، نقطه عطفی بــود کــه منجــر بــه دگرگونی در ســاختار بین الملل مــی شــود. در آن زمــان، تصــور بــر ایــن بــود انقــلاب اســلامی ایــران مثــل ســایر انقلاب هــا، بعــد از ســقوط رژیــم، اوضــاع کــم کــم بــه حالــت عــادی بــاز می گــردد. ولــی مــا شــاهد بودیــم کــه گســترش مــوج گرایــش بــه اســلام سیاســی و اســلام انقلابــی، بــه حــدی بــود کــه در کشــورهای مختلــف بــا بیــداری اســلامی و رشــد گرایــش بــه اســلام سیاســی مواجــه هســتیم. لــذا بســیاری از ســاختارها و جریان هــای اســتعماری و اســتکباری در منطقــه و در ســطح جهانــی دســتخوش تحــول گردیدنــد. غربیهــا دریافتنــد کــه پیــروزی انقــلاب اســلامی ایــران، نقطــه آغــاز جنــگ پنهــان میــان تمدن هــای غربــی و اســلامی مــی باشــد خصوصــا ایــن کــه بلــوک شــرق نیــز از هــم پاشــید و در واقــع تنهــا تمــدن اســلامی اســت کــه در مقابــل تمــدن غــرب، قــد علــم کــرده و ایــن تمــدن را مجبــور کــرد تــا از جاه طلبی هــای خــودش دســت بــردارد. غــرب کــم کــم دریافــت کــه بــا وجــود تمــدن اســلامی، دیگــر قــادر نیســت هماننــد گذشــته، بــر جهــان تســلط یابــد. بیــداری اســلامی و بــه تعبیــر دیگــر، احیای اســلام حقیقــی، کــه از اولین پیامدهــای انقــلاب اســلامی بــود، زمینه ســاز بــروز و ظهــور جنبش هــای اســلامی پــس از یــک دوره رکــود و ســکون را فراهــم کــرد. جریــان فکــری، سیاســی و مبارزاتــی جدیــد نــه تنهــا، فوق العــاده و مهــم بــود، بلکــه بســیار بــاور نکردنــی و تــا حــد زیــادی ناشــناخته جلــوه مــی کــرد. از ایــن رو، برداشــت های متفاوتــی در شــناخت و تحلیــل پدیــده انقــلاب اســلامی و چگونگــی برخــورد بــا آن بــه وجــود مــی آیــد، بــه گونــه ای کــه مراکــز مطالعــات و اســتراتژیک و سیاســت گذاری در دولت هــای غربــی، راهکارهــای متعــدد، متفــاوت و بعضــا متعارضــی را ارائــه مــی دهنــد.
بــا نگاهــی بــه ابعــاد گســترده و همــه جانبــه ایــن جریــان اســتعماری مــی شــود ویژگــی عمــده و وجــه تمایــز ایــن نــوع جریــان اســتعماری را بــا جریــان اســتعمار کهــن و نــو را بــه ایــن شــکل بیــان کــرد کــه در واقــع در اســتعمار کهــن، اســتعمارگران در مســتعمرات متعــدد بــه صــورت مســتقیم و فیزیکــی حضــور داشــتند. در حالیکــه در اســتعمار نــو، حاکمــان وابســته و ســلاطین و پادشــاهان، و کلا جیــره خــواران اســتعما مجــری سیاســت های اســتعمارگران و تأمیــن کننــدة منافــع و اهــداف آنــان بودند. اما در اســتعمار فرانــو، اســتعمارگران بــا عبــور از حاکمــان وابســته، بــا لطایــف الحیــل و بــا اســتفاده از انــواع ترفندهــا و سیاســت های خــاص خودشــان، تحــولات را از طریــق مــردم بــه دســت خــود مــردم کشــورها، ولــی در جهــت مطامــع و اهــداف اســتعماری خودشــان، بــا اســتفاده از شــعارهای عوام فریبانــه دنبــال می کننــد. در ایــن فراینــد جدیــد، دیگــر مــا شــاهد حضــور مســتقیم و غیــر مســتقیم اســتعمارگر بــه صــورت فیزیکــی در داخــل آن کشــورها نیســتیم بلکــه مطامــع اســتعماری از طریــق مــردم خــود آن کشــور اعمــال مــی شــود و آن مــردم هســتند کــه مجــری خواســته ها و سیاســت های پنهانــی اســتعمارگرانند.
بــه ایــن جملــه از ســخنرانی جــورج بــوش در مراســم تحلیــف دومیــن دورة ریاســت جمهــوری دقــت کنیــد:
«بــا تلاش هــای مــا، آتــش در افــکار مــردم روشــن می شــود، ایــن آتــش، کســانی را کــه قــدرت آن را درک کننــد گــرم می کنــد و کســانی را کــه بــا پیشــرفت مبــارزه می کننــد، می ســوزاند و یــک روز آتــش آزادی بــه تاریک تریــن زوایــای جهــان مــا خواهــد رســید. هــدف مــا کمــک بــه دیگــران بــرای یافتــن و بلنــد کــردن خودشــان را بــه دســت آورنــد و ِ صــدای خودشــان اســت؛ اینکــه آزادی سرنوشتشــان را خودشــان بــه دســت خودشــان گیرنــد. در جــای دیگــر بــاز اشــاره مــی کنــد کــه مــا بــا اســتناد بــه حــوادث و شــعور همگانــی بــه یــک نتیجــه رســیده ایم و اینکــه بقــای آزادی در ســرزمینمان بــه موفقیــت آزادســازی دیگــر ســرزمین ها بســتگی دارد.»
پــس درواقــع بــه تعبیــر ایشــان، غــرب بــه دنبــال آزادســازی ســرزمینهای دیگــر هســت و آن هــم از طریــق ابــزار جدیــد کــه مــردم خــود آن کشــورها هســتند. در واقــع مهــم تریــن ابــزار ایــن نــوع اســتعمار، جنــگ روانــی، تبلیغاتــی و فرهنگــی اســت کــه در مقایســه بــا جنــگ نظامــی و اقتصــادی، از هزینــه بســیار کمتــر و تأثیــر بســیار بیشــتری برخوردار اســت. توســعه تکنولــوژی و رشــد فنــاوری شــرایطی را بــر جهــان حاکــم ســاخته کــه جهانی ســازی اقتصــاد، اســتحاله سیاســی، فرهنگــی، همــراه بــا جنــگ روانــی و تبلیغاتــی، محــور اصلــی اســتراتژی اســتعمارگران فرانــو اســت. تبلیغاتــی بــه معنــای تــلاش هدفمنــد و برنامــه ریــزی شــده – جنــگ روانــی بــرای تخریــب یــا تضعیــف روحیــه و قــدرت مقاومــت یک ملــت اســت و هدف آن تحمیــل اراده وتأثیرگــذاری بــر افــکار، عقایــد، عواطــف، مواضــع و رفتــار ملت هاســت کــه از طــرق مختلــف صــورت مــی گیــرد از جملــه:
- جذب افراد یا تبدیل آنها به ستون پنجم
- از طریق ایجاد روحیه یأس و نومیدی
- مخدوش کردن اعتماد آنها به حکومت ها
- ایجاد اختلاف درونی در جامعه
- سست کردن انسجام درونی
- از بین بردن وحدت فرماندهی در نیروها
- ایجاد گسست و شکاف میان نظام حکومتی و مردم
- ترور شخصیت رهبران با دروغ پراکنی و انواع ترفندها شایعه سازی
- اشاعه اطلاعات نادرست
همــه اینهــا از طریــق ابزارهــای رســانه ای صــورت مــی گیــرد و در واقــع رســانه هــا ابــزار قدرتمنــدان و ســلطه گــران اســتعمارگر هســتند.
3) استعمار فرانو
این نوع استعمار، مشخصات و مظاهر متعددی دارد از جمله اینکه:
کنتــرل حکومت هــا بــر ملت هــا کاهــش مــی یابد:کشــورهای غربــی و صاحبــان تکنولــوژی ایــن توانایــی را بــه دســت آوردنــد کــه بــدون هیــچ مانعــی و بــا عبــور از مرزهــا بــه طــور مســتقیم، بــا دورتریــن نقــاط جهــان، ارتبــاط برقــرار کننــد؛ در واقــع آن قرنطینــه هایی کــه در زمــان نظــام دو قطبــی توســط اتحــاد جماهیــر شــوروی ســابق بــر دور حکومــت هــا کشــیده شــده بــود، آن قرنطینــه هــا را بتواننــد بشــکنند و خــارج از کنتــرل دولتهــا بــر افــکار عمومــی ملت هــا، تأثیــر مســتقیم بگذارنــد.
دانــش و فنــاورى بــه منبــع اصلــی قــدرت تبدیــل شــده اســت: دســت یابی بــه اطلاعــات، دانایــی، دانــش فنــی، تکنولــوژی و صنعــت، تمــام اینهــا مزیــت اصلــی دســت یابی بــه قــدرت اســت. هــر ملتــی کــه از علــم، دانــش فنــی، تکنولــوژی و صنعــت، بهــره بیشــتری داشــته باشــد از دیگــران قوی تــر م یگــردد و م یتوانــد برتــری خــود را بــر دیگــران دیکتــه کنــد.
افکارســازى و حکومــت بــر افــکار ودر نتیجــه رویــاى 3 حاکمیــت بــر اذهــان و امیــال بشــر محقــق مــی شــود: در دوران اســتعمار کهــن و اســتعمار نــو، مــا امــکان تأثیرگــذاری مســتقیم بر افــکار عمومــی را نداشــتیم. ایــن امــکان اکنــون بــا رشــد و توســعه فناوری اطلاعــات پدیــد آمــده اســت و بــا ظهــور ماهــواره و اینترنــت و امــکان ارســال مســتقیم پیــام و ارتبــاط بــا مخاطبــان کــه بــه شکســته شــدن مرزهــای سیاســی، تبلیغاتــی، فرهنگــی و اطلاعاتــی حکومت هــای بومــی انجامیــده، ذهنیــت ســازی و تأثیرگــذاری بــر افــکار عمومــی و جنــگ روانــی، اهمیــت بســیار یافته اســت کــه بــه هیــچ روی، قابــل قیــاس بــا گذشــته نیســت.
حاکمیــت غــرب بــر ســازمان ها و قوانیــن بیــن المللی اشــاره کــرد و همچنیــن مــی بینیــم کــه حاکمیــت غــرب بــر ســازمان ها و قوانیــن بیــن المللــی محقــق شــده اســت: ســازمان های بیــن المللــی و قوانیــن جهانــی امــروزه در پیشــبرد اهــداف اســتعمارگران فرانــو از اهمیــت بســیار برخــوردار اســت. جهانــی شــدن و جهانی ســازی همــه اینهــا نیازمنــد نظــم، ثبــات و امنیــت اســت. نهادهــای بیــن المللــی بــه عنــوان ابزارهــای مهــم بــرای ایجــاد نظــم در خدمــت منافــع رهبــران هشــت کشــور صنعتــی قــرار دارنــد. بــه عبــارت دیگــر، در نظام هــای طراحــی شــده از ســوی سیاســت گذاران اســتعمار فرانــو، ســازمان های بیــن المللــی مجــری خــط مشــی قدرت هــای مســلط جهانــی هســتند تــا از ایــن طریــق، اســتراتژی جهانی ســازی تحقــق یابــد و حکومت هــای حاکــم بــر کشــورهای توســعه نیافتهیــا در حــال توســعه، در چهارچــوب قوانیــن بیــن المللــی و نهادهــای جهانــی قــرار گیرنــد. در اســتعمار فرانــو، بــه تدریــج، از قــدرت و تــوان حکومت هــا و دولت هــا کاســته می شــود و بــر حــوزه اختیــارات ســازمان های جهانــی افــزوده م یگــردد. تصمیــم گیــری حکومت هــا، محــدود می شــود و نظــارت مجامــع جهانــی بــر عملکــرد دولت هــا افزایــش م ییابــد.
جهان ســازى: کــه در حــوزه هــای فرهنــگ و اقتصــاد و قوانیــن و مقــررات صــورت مــی گیــرد. در بخــش جهانــی ســازی فرهنــگ در واقــع غــرب بــه دنبــال تضعیــف و تخریــب فرهنــگ ملت هــا و حاکمیــت بخشــیدن بــه فرهنــگ غربــی و وارداتی اســت. غــرب بــه عنــوان طــراح اصلــی دوره ســوم اســتعمار و مبتکــر نظــم نویــن جهانــی، بــرای دســتیابی بــه اهــداف خویــش، بیشــترین ســرمایه گــذاری را در بخــش تهاجــم فرهنگــی و جنــگ نــرم بــرای جهانــی ســازی فرهنگــی و هویتــی انجــام میدهــد. نــوک پیکان ایــن حرکــت نیــز در مرحلــه نخســت، بــه ســوی جهــان اســلام و ســپس چیــن، روســیه و هندوســتان اســت.
کاهــش و حــذف تدریجــی قــدرت تأثیرگــذاری رســانه های ملی بــا هــدف ارتقــای تــوان تأثیرگــذاری و جایگزیــن شــدن رســانه هــای ماهــواره ای از طریــق دگرگــون ســازی ســلیقه مخاطبــان در سراســر جهــان و منــزوی کــردن فرهنگ هــای بومــی و خــرده فرهنگ هــا، تخریــب و حــذف اندیشــه هــای اســتقلال طلبانــه و فرهنگ هــای غنــی و متعالــی گســترش مبانــی فرهنــگ غربــی صــورت مــی گیــرد. در واقــع کشــورهای ســلطه گــر بــه محاصــره اطلاعاتــی و سیاســی مخاطــب و بمباران هــای مســتمر خبــری در فــرد، خانــواده و اجتمــاع، بــا بــه کارگیــری انــواع شــیوه هــای روان شناســی فــردی و اجتماعــی، در کشــورهای تحــت ســیطره و ســلطه روی مــی آورد.
